12 Begrippen in de statistiek

Het is niet eenvoudig om de basisprincipes van de statistische verwerking kort, bondig en helder uiteen te zetten. Toch is statistiek van groot belang voor het beoordelen van kwantitatief wetenschappelijk onderzoek. Zonder statistiek is een kwantitatief model moeilijk denkbaar. Enig inzicht in de statistische methodiek is dan ook nodig om op een correcte manier een wetenschappelijk onderzoek te begrijpen en zeker om het te beoordelen. Maak van dit hoofdstuk dan ook een interactief gebeuren. Het is onnodig om formules en definities van buiten te leren. Gebruik het hoofdstuk, na het grondig te hebben doorgenomen, als naslagwerk om sommige begrippen die je in de wetenschappelijke literatuur tegenkomt, op te zoeken. Doe het telkens opnieuw om zo tot een beter inzicht te komen.

Het is belangrijk in te zien dat de statistiek bijna geen zekerheden kent in verband met verzamelde gegevens en resultaten. Een meetresultaat mag nooit gelezen worden als één exact getal. Het moet steeds begrepen worden als een zone rond dat getal. Dat geldt niet alleen voor gemiddelden van metingen, maar ook voor standaardafwijkingen, medianen, percentages enzovoort. De grootte van die zone hangt onder meer af van de grootte van de steekproef.

Statistici gaan er over het algemeen vanuit dat alles gelijk is, dat er geen verschil is. Met andere woorden: ze vertrekken vanuit de hypothese dat het verschil tussen bijvoorbeeld de effecten van verschillende behandelingen gelijk is aan nul. Vandaar de term nulhypothese. Heel hun redenering wordt opgebouwd vanuit deze ene basisaanname: er is geen verschil te zien. Pas wanneer ze door de observaties vanuit een steekproef moeten vaststellen dat hun nulhypothese onwaarschijnlijk is geworden, gaan ze het vertrekpunt (de nulhypothese) verwerpen. Onwaarschijnlijkheid heeft zelfs een specifieke waarde, met name 0,05 of 0,01. Met andere woorden: pas wanneer een statisticus vaststelt dat een reeks observaties vanuit zijn basisaanname maar met een kans van vijf op honderd (of één op honderd, afhankelijk van het belang van het verschil) voorkomt, gaat hij zijn basisaanname als onwaar beschouwen.

Dit hoofdstuk maakt een aantal keuzes. Wie verdere en diepgaande informatie wenst in verband met statistische toetsen dient de literatuurlijst te raadplegen.