Uit een enquete onder 4168 tandartsen met een respons van 64% blijkt 76,4% in de afgelopen 5 jaar wel een of meerdere keren een syncope te hebben meegemaakt. Het bleek voor de beroepsgroep vaak niet mogelijk te differentieren tussen de vaso-vagale en de orthostatische collaps. De polsfrequentie brengt de oplossing!
Vasovagale collaps (common faint)
De oorzaak van deze collaps is het onttrekken van bloed aan de circulatie ten behoeve van pooling in de skeletspieren, die klaar gemaakt worden voor de vlucht. Om het tekort aan circulerend volume op te vangen zou een verhoging van de hartfrequentie nodig zijn, maar het tegengestelde gebeurt. Door prikkeling van de n Vagus ontstaat een trage hartactie met bloeddrukdaling.
Orthostatische collaps (orthostatische hypotensie, medicamenteuze collaps, passieve pooling)
Als een gezond individu vanuit een horizontale houding opstaat, wordt de arteriële cerebrale doorstroming direct aangepast. Vasoconstrictie, een toegenomen terugstroom naar het hart en toename van de hartfrequentie compenseren het circulaire tekort. Op deze wijze worden de effecten van de zwaartekracht en de opwaartse beweging gecompenseerd.
De oorzaak van de orthostatische collaps ligt in een onvoldoende functie van het regulatiemechanisme waardoor een bloeddrukdaling en cerebrale hypoxie optreden.
Deze klachten doen zich bij drie groepen patiënten voor:
1. Bij lang stilstaan op één plek, waardoor de pompfunctie van de beenspieren uitvalt of doordat spataderen of anderzijds slecht functionerende kleppen in de beenvenen de terugstroom beperken.
2. Bij bejaarden met een te geringe hartpompfunctie of een te gering circulerend bloedvolume, zoals na een hartinfarct, drastische ontzouting of vaatverwijdende medicamenten.
3. Bij patiënten met een neurogene stoornis, medicamenteus of door een autonome neuropathie. Deze neuropathie is zeldzaam en treedt op bij langdurig slecht gereguleerde diabetes mellitus, bij alcoholabusus en primair neurologisch.
Differentiatie
De pols direct na het onwel SNEL OF LANGZAAM is doorslaggevend.(tabel 1).1
Zodra de patiënt flauwgevallen is, vervalt in beide gevallen de oorzaak. Tijdens de collaps geen angst en dus stijgt de polsfrequentie direct, herstelt zich de bloeddruk en komt de patiënt bij. Meestal voordat de primaire reanimatiehandelingen in gang gezet zijn. Ook bij de orthostase is de bloeddruk liggend meest voldoende dat wil zeggen zonder vernauwde a carotis 90 mmHg of hoger en komt de patiënt bij. 2
Preventie bijna 100%
Vasovagale collaps (common faint)
Bij een positieve anamnese behandeling zo plannen dat de binnenkomende patiënt direct door kan naar de behandelkamer en plat gelegd kan worden. In liggende houding wordt de gezonde, patiënt door de bloeddrukdaling wel bleek en klam, maar niet bewusteloos. De behandeling starten, anders herhaalt de situatie zich bij een volgend onderzoek door conditionering.3
Orthostatische collaps (orthostatische hypotensie, medicamenteuze collaps, passieve pooling)
Bij lang staan tenen bewegen en kuiten afwisselend aanspannen. Bejaarden hebben meest al chronische klachten zoals het ‘even licht worden in het hoofd’ bij het plotseling gaan staan. Naarmate de bewegingen abrupter zijn, neemt de ernst van de klachten toe. Het advies: geen plotselinge bewegingen. Aan het einde van de behandeling de stoel niet automatisch omhoog zetten, maar de patiënt zelf uit liggende houding laten ‘opkrabbelen’. Daarna zittend op de stoelrand de benen even laten bengelen en dan van de stoel stappen. Deze vertraagde mobilisatie voorkomt het duizelig worden of het collaberen in respectievelijk zittende en staande houding. Bij een autonome disfunctie helpt hurken tijdelijk.
Tabel 1
Collaps differentiatie
Vasovagaal | Orthostatisch |
Anamnese meest positief | Gerichte vragen positief |
In staande houding | Uit/in staande houding |
Duur prodromen sterk afhankelijk van oorzaak | Duur prodromen wisselend maar meest kort |
Vooraf gespannen. kort steunen, zuchten, geeuwen. wazig zien, koude handen, misselijkheid zonder braken | Vooraf beweging, van liggen naar staan /liggen naar zitten. wazig zien, koude handen, misselijkheid zonder braken |
Bij inspectie: bleek, klam | Bij inspectie bleek, klam |
Ademhaling: iets sneller? | Ademhaling: iets sneller? |
Pols: traag | Pols snel |
Deze bijdrage is onderdeel van de serie Eerste hulp in de tandartspraktijk, geschreven door prof. dr. Luzi Abraham-Inpijn. Eerder verschenen:
· Van de handgreep van Rautek tot reanimatie
· Stabiele zijligging levensreddend
·Hyperventileren of paniekaanval
· Vertebrobasilaire insufficiëntie
Voor acute situaties is het spreekwoord ‘een gewaarschuwd mens telt voor twee' zeker van toepassing. Door het nemen van enkele maatregelen is de tandarts beter voorbereid op eventuele medische calamiteiten. Hoofdstuk 24 van Algemene ziekteleer voor Tandartsen, onder redactie van Brand, van Diermen en Makkes geeft een overzicht van de algemene voorbereidingen die de tandarts in de dagelijkse praktijk moet treffen.
Referentie
Abraham-Inpijn L. Spoedeisende Geneeskunde in de tandheelkundige praktijk. 2008. Van Kon van Gorcum BV, Assen
Auteur(s): L. Abraham-Inpijn