Diagnostiek en behandeling van pijn

Voorwerk

1 Inleiding

Samenvatting

Pijn is een onaangename sensatie. De oorzaak is doorgaans een beschadiging van het lichaam, of een dreigende beschadiging. Pijn zorgt ervoor dat wij ons in acht nemen om de gevolgen van de beschadiging zoveel mogelijk te beperken. Pijn is sterker dan onze wil; we worden gedwongen ons zo te gedragen dat er niet meer schade optreedt.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

2 Geschiedenis

Samenvatting

Het zelfstandig naamwoord pijn wordt in onze taal voor zowel lichamelijke als geestelijke pijn gebruikt. In de dagelijkse praktijk weerhoudt de vrees een aansteller gevonden te worden de meesten van ons er echter van de psychische gevolgen van onze pijn onder ogen te zien of te willen bespreken.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

3 Anatomie en fysiologie

Samenvatting

Een ander onderscheid, dat ten dele overeenkomt met de indeling naar acute/chronische pijn, is die naar nociceptie (beschadiging) en andere pijn (niet-nociceptief).

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

4 Pijnmeting

Samenvatting

Pijn wordt voluit gedefinieerd als ‘een onplezierige sensorische en/of emotionele ervaring die in verband wordt gebracht met actuele of potentiële weefselbeschadiging, of in dergelijke termen wordt beschreven’. Pijn is dus een subjectieve emotionele ervaring die alleen indirect meetbaar is.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

5 Psychologie van de pijn

Samenvatting

Pijn hoort bij ons leven en is van levensbelang. Het is jammer dat de psychologische invloeden op, en de gevolgen van pijn zo gemakkelijk op één hoop van ‘psychische afwijkingen’ worden gegooid. De neiging om lichaam en geest te scheiden en te denken in of-of-termen is helaas nogal hardnekkig: ‘Als de stoornis niet in het lichaam zit, dan moet de psyche wel gestoord zijn.’ Pijn heeft echter altijd een psychische en een somatische kant.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

6 Neurologische diagnostiek

Samenvatting

Alle patiënten met pijnklachten dienen voldoende onderzocht te zijn alvorens er een behandeling wordt gestart. Behandelbare aandoeningen worden zo mogelijk oorzakelijk aangepakt. Als dat niet mogelijk is, kan een symptomatische behandeling worden overwogen.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

7 Psychiatrie

Samenvatting

Psychiatrische diagnostiek is geïndiceerd als er in de psychosociale anamnese aanwijzingen zijn dat er sprake is van ernstige psychopathologie. In de westerse cultuur is de scheiding van lichaam en geest heel sterk. De rol van de oorzaak en die van de latere gevolgen worden nogal eens door elkaar gehaald.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

8 Beeldvormende technieken

Samenvatting

Dankzij moderne beeldvormende technieken is het mogelijk de inwendige mens zichtbaar te maken. Helaas zijn sensaties zoals pijn en het verloop van zenuwprikkels niet met deze technieken te zien. De verwachtingen van patiënten van de mogelijkheden van beeldvormende technieken zijn zeer hoog gespannen.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

9 Culturele aspecten

Samenvatting

Bij de evaluatie en diagnostiek van de patiënt met pijn dient er ook rekening te worden gehouden met de culturele achtergrond van de patiënt. Onder cultuur verstaan we de verzamelde waarden die een groep mensen delen.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

10 Farmacologie

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt de farmacologie van de meest gebruikte analgetica en comedicatie beschreven. De bijzonderheden die bij de behandeling van pijn belangrijk zijn worden benadrukt.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

11 Psychologische behandeling

Samenvatting

Psychologische behandelingen worden soms opgevat als alternatief voor medische pijnbestrijdingsmethoden. Het is echter van belang te bedenken dat psychologische interventies – in een multidisciplinaire aanpak – onlosmakelijk verbonden zijn met somatische interventies.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

12 Anesthesiologische behandelwijzen

Samenvatting

Invasieve anesthesiologische behandelingen beogen pijnvermindering te bewerkstelligen door middel van injecties bij of in het perifere of centrale zenuwstelsel. De technieken zijn afgeleid van de regionale anesthesietechnieken die bij operaties worden gebruikt.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

13 Neuromodulatie

Samenvatting

Neuromodulatie is de beïnvloeding van het sensorische deel van het zenuwstelsel door middel van stroomtoediening. Dit kan oppervlakkig (transcutane zenuwstimulatie; Engels: transcutaneous nerve stimulation: TENS) of inwendig (spinal cord stimulation: SCS) plaatsvinden.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

14 Revalidatie

Samenvatting

Als ernstige chronische pijn aan het houdings- en bewegingsapparaat niet curatief kan worden behandeld, en dat betreft 90% van alle patiënten met chronische pijn, kan een intensief revalidatieprogramma tot beter functioneren leiden.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

15 Complementaire behandelwijzen (en ‘alternatieve geneeswijzen’)

Samenvatting

In dit hoofdstuk worden enkele van de zeer vele verschillende behandelwijzen besproken zonder er een kwaliteitsoordeel over te vellen. Van de volgende therapieën is (enig) nuttig effect aangetoond.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

16 Pijn na trauma en operaties

Samenvatting

Pijn na trauma en operaties ontstaat doordat er lichaamsweefsels beschadigd worden, het is nociceptieve pijn (noxe = schade). Deze pijn heeft een biologische overlevingswaarde: het dwingt de patiënt zich te ontzien.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

17 Pijn bij ziekten

Samenvatting

Pijn is een symptoom van vele ziekten en aandoeningen. Vaak is pijn nuttig, omdat de patiënt zich ontziet en medische hulp zoekt.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

18 Neuropathische pijn

Samenvatting

Er wordt gesproken van neuropathische pijn als de oorzaak op een beschadiging of disfunctie van het zenuwstelsel berust. De aard van neuropathische pijn is anders dan die van nociceptieve pijn en ook de respons op medicatie is anders.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

19 Pijn bij kanker

Samenvatting

Kanker en de behandeling ervan zijn niet altijd pijnlijk, maar er komt zeer ernstige en moeilijk te behandelen pijn bij kanker voor. Het is belangrijk dat de oorzaak van de pijn duidelijk is, zodat er een passende behandeling kan worden gegeven.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

20 Wervelkolom gerelateerde pijn

Samenvatting

Rugpijn is een van de meest voorkomende problemen waarmee patiënten, de gezondheidszorg en de maatschappij te maken hebben. Het collectief ziekteverzuim vertegenwoordigt een groot economisch verlies. Eén op de twee volwassenen maakt gedurende zijn leven een periode met invaliderende lage rugpijn door.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

21 Spierpijn

Samenvatting

Bij spierpijn wordt gedacht aan pijnlijke spieren na lichamelijke inspanning. Er zijn echter chronische pijnen die berusten op strengen in individuele spieren lang nadat er een trauma of inspanning plaatsvond.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

22 Viscerale pijn

Samenvatting

Pijn die ontspringt uit inwendige organen wordt viscerale pijn genoemd. Voorbeelden zijn een slokdarm- of maagzweer, hartinfarct, cholecystitis, pancreatitis, appendicitis, endometriose en vele andere aandoeningen van de inwendige organen.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

23 Pijn gedurende de zwangerschap en rond de bevalling

Samenvatting

De veranderingen van het lichaam van de vrouw gedurende de zwangerschap kunnen met pijn gepaard gaan. Het gaat om overbelasting van het houdings- en bewegingsapparaat, met name rug, bekken en abdomen. Dit wordt veroorzaakt door het weker worden van de kraakbeenverbinding tussen de bekkenhelften en met het heiligbeen, en door de versterkte lumbale lordose.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

24 Sensitisatie

Samenvatting

Versterkte prikkelgevoeligheid wordt sensitisatie genoemd. Perifere sensitisatie is een fysiologisch verschijnsel bij trauma. Voorbeelden zijn versterkte gevoeligheid van de huid bij zonnebrand en de pijnlijkheid rondom een plaatselijke ontsteking. Na genezing verdwijnt de versterkte gevoeligheid. Er is een biologisch nut, omdat de plaats van het trauma ontzien wordt en dat bevordert het herstel.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

25 Hoofdpijn

Samenvatting

Hoofdpijn is een zeer veel voorkomend fenomeen, dat voor sommigen in die zin invaliderend is dat het hen verhindert hun dagelijkse werkzaamheden uit te voeren. Er zijn veel verschillende soorten hoofdpijn met uiteenlopende oorzaken.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

26 Aangezichtspijn

Samenvatting

Als pijn in het gezicht zich voor het eerst voordoet, is diagnostiek van het grootste belang. Na de tandarts zijn de keel-, neus- en oorarts, de neuroloog, de oogarts en de kaakchirurg de aangewezen specialisten om onderzoek naar de oorzaak van de pijn te verrichten.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

27 Pijn bij kinderen

Samenvatting

Ook bij kinderen zijn acute pijn en chronische pijn veelvoorkomende verschijnselen. De prevalentie van chronische pijn wordt geschat tussen de 15 en 30%, waarbij hoofdpijn en buikpijn het meest voorkomen. Zowel acute pijn als chronische pijn wordt bij kinderen nogal eens gemist.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

28 Pijn bij ouderen

Samenvatting

Pijn is een veelvoorkomende klacht bij ouderen. De prevalentie van pijn bij ouderen is tweemaal zo hoog als bij jongeren. In een bevolkingsonderzoek naar de prevalentie van pijn bij hoogbejaarden (> 75 jaar) had 75% chronische pijnklachten.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

29 Pijn bij verslaafden

Samenvatting

Verslaving betekent dat een persoon een stof (bijv. alcohol of morfine) blijft gebruiken, terwijl hij of zij weet dat de stof lichamelijke, geestelijke en sociale schade veroorzaakt. Er is geen beheersing van het gebruik, hij of zij voelt zich afhankelijk van het middel en als het middel niet ter beschikking is, treedt er ‘craving’ op.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

30 Professionele organisaties

Samenvatting

Ieder ziekenhuis behoort te kunnen beschikken over een basispijndienst voor behandeling en advies bij pijn.

G.J. Versteegen, M. van Wijhe

Nawerk