Skip to main content
Top

2014 | wo | Boek

Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving

De community reinforcement approach

Auteurs: Robert J. Meyers, Jane Ellen Smith

Redacteuren: Peter Greeven, Laura DeFuentes-Merillas, Hendrik Roozen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

De Community Reinforcement Approach (CRA) is een gedragstherapeutische methode voor de behandeling van verslaving, ontwikkeld in de Verenigde Staten. Deze behandeling gaat ervan uit dat mensen afhankelijk van middelen blijven doordat zij worden omgeven door een overmaat aan factoren die hun alcohol- en/of druggebruik bekrachtigen. Aantrekkelijke, niet-verslavingsgebonden alternatieven zijn in onvoldoende mate aanwezig of ontbreken zelfs. CRA heeft als doel samen met de cliënt te werken aan een nieuwe en gezondere leefstijl die meer voldoening geeft dan alcohol- en/of druggebruik. Inmiddels bestaat er ruimschoots bewijs dat CRA een effectieve behandeling voor cliënten met verslavingsproblemen is. De 2e druk van Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving voorziet in de leemte aan Nederlandstalige literatuur op dit gebied.

Deze gezaghebbende handleiding voor hulpverleners beschrijft de klinische praktijk van CRA, de theoretische grondslag ervan, de ontwikkeling van CRA en het hiernaar verrichte onderzoek in de VS en in Europa. Belangrijke CRA-procedures worden uitgebreid beschreven en vele voorbeelden van praktijkgesprekken komen aan bod die de procedures in deze methodiek illustreren. De hulpverlener kan hier uitstekend mee aan de slag in de dagelijkse hulpverlening. Tevens is de wetenschappelijke evidentie actualiseerd, zodat het werk een onmisbare handleiding is voor iedereen die werkt met cliënten met verslavingsproblemen.

De vertaling van het oorspronkelijke, Engelstalige handboek is bewerkt door Nederlandse CRA-deskundigen en door hen voorzien van tal van voorbeelden voor de Nederlandse behandelsituatie. In deze nieuwe geactualiseerde druk is er een update toegevoegd, waarin de laatste stand van de wetenschappelijke evidentie is beschreven. Daarnaast is de leesbaarheid van de overige hoofdstukken verbeterd.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1. Geschiedenis van de Community Reinforcement Approach
Inleiding
Verslaving vormt samen met angst en depressie de top drie van meest voorkomende psychiatrische stoornissen in Nederland. Alcohol- en drugsmisbruik kunnen leiden tot gezondheidsproblemen, sociale en financiële problemen, overlast en criminaliteit. Slechts een klein deel van de verslaafde populatie meldt zich voor hulp bij de verslavingszorg. Dan blijkt vaak dat stoppen of minderen niet eenvoudig is en dat terugval in verslavingsgedrag eerder regel is dan uitzondering. In toenemende mate wordt verslaving beschouwd als een langdurende, chronische ziekte, waarbij de belonende werking van alcohol en drugs op de hersenen een centrale rol speelt. Juist deze beloningsaspecten staan centraal in de Community Reinforcement Approach (CRA). Deze aanpak is in Nederland een relatief nieuwe benadering, die zich richt op het ontwikkelen van een alternatieve leefstijl die meer belonend is dan middelengebruik.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
2. CRA-assessment
Inleiding
Assessment dat verricht wordt in het kader van CRA, bestaat uit drie onderdelen: de motivatie voor verandering identificeren en versterken, achtergrondinformatie en informatie over middelengebruik verzamelen en de CRA-functieanalyse uitvoeren. De informatie die in dit beginstadium verkregen wordt, zal in vervolgsessies worden gebruikt om een behandelplan te formuleren en vooruitgang te monitoren.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
3. Sobriety sampling
Inleiding
Sobriety sampling is een procedure die CRA onderscheidt van de meeste andere alcoholbehandelingen. Het gaat uit van de veronderstelling dat een cliënt langer in behandeling blijft wanneer hij niet wordt overladen met strenge regels en te hoge verwachtingen. Meer specifiek motiveert sobriety sampling de cliënt om abstinent te blijven tijdens een vooraf overeengekomen, beperkte periode. Sobriety sampling wordt bij alle cliënten toegepast, ongeacht of het einddoel abstinentie of verminderd gebruik is.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
4. Gebruik van disulfiram binnen CRA
Inleiding
CRA leert cliënten hun leefomgeving beter in te richten, zodat een gezonde en minder door alcohol gedomineerde levensstijl tot stand kan komen. Voor sommige cliënten betekent dit dat er disulfiram wordt toegevoegd aan de behandeling. Disulfiram is een medicament dat het gebruik van alcohol tegengaat. Als de medicatie wordt ingenomen zoals voorgeschreven, zijn er nauwelijks bijwerkingen, tenzij er alcohol wordt genuttigd. Als er alcohol wordt genuttigd terwijl de cliënt disulfiram inneemt, dan treedt er een disulfiram-ethanolreactie op. Hierdoor wordt de cliënt ernstig ziek en zal hij/zij niet de positieve effecten van alcohol ervaren. Disulfiram wordt dan ook beschouwd als een ‘aversicum’. Het medicament is vooral effectief voor gemotiveerde cliënten die ondanks hun voornemen om abstinent te blijven, geregeld terugvallen in drankgebruik. Vaak gaat het om cliënten waarvoor de gevolgen zeer ernstig zullen zijn als ze blijven drinken, of cliënten die bekend staan als impulsieve drinkers, of cliënten die veel triggers kennen. Disulfiram is een optioneel onderdeel van de CRA-behandeling dat sommige cliënten kan helpen bij hun herstelproces. Zoals in H. 1 reeds is uiteengezet, werd disulfiram later toegevoegd aan de CRA sobriety sampling-procedure om een abstinentieperiode te realiseren.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
5. CRA-behandelplan
Inleiding
Op het moment dat u een behandelplan gaat samenstellen, moet u reeds bekend zijn met de informatie uit het assessment van de cliënt, zodat u kunt aansluiten op de doelen die de cliënt zelf heeft benoemd en u zich kunt richten op zijn/haar specifieke bekrachtigers. CRA biedt diverse procedures en formulieren, inclusief de Tevredenheidslijst en het formulier Behandeldoelen, om een behandelplan te ontwikkelen. Dit hoofdstuk behandelt de diverse componenten die gebruikt kunnen worden bij het opstellen van een behandelplan en beschrijft hoe men deze componenten het beste kan hanteren.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
6. Training gedragsvaardigheden
Inleiding
In de meeste behandelprogramma’s voor verslaving aan alcohol of drugs is tegenwoordig een training gedragsvaardigheden opgenomen. Voorbeelden hiervan zijn te vinden bij alcoholverslaving (Monti et al., 1989), cannabisverslaving (Hawkins et al., 1989), en cocaïneverslaving (Childress et al., 1993). Bij de behandeling vanuit CRA-perspectief was het trainen van vaardigheden van meet af aan een essentieel behandelonderdeel. Dit hoofdstuk beschrijft een combinatie van originele CRA-trainingsprocedures en succesvolle behandeltechnieken van andere onderzoekers.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
7. Additionele CRA-technieken
Inleiding
CRA beoogt het ongewenste drinkgedrag van de cliënt te vervangen door alternatief gedrag en aangepaste copingstrategieën. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van technieken die door CRA-hulpverleners gebruikt worden om dit doel te bereiken. Meestal worden deze technieken gebruikt in combinatie met reeds eerder besproken procedures, zoals de training probleemoplossende vaardigheden en de training communicatieve vaardigheden. CRA gaat er echter van uit dat de meeste technieken en strategieën weinig tot geen effect zullen hebben, zolang een cliënt die afhankelijk is van alcohol en/of drugs geen (passend) werk of een zinvolle dagbesteding heeft.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
8. Sociale activiteiten en vrijetijdsbesteding
Inleiding
Een belangrijk onderdeel van CRA is de cliënt ondersteunen bij het ontwikkelen van een bevredigend scala aan sociale en recreatieve activiteiten die meer bekrachtigend zijn dan het gebruik van alcohol. Als cliënten voor het eerst om hulp vragen, zijn ze vaak verstrikt geraakt in een ‘drinkcultuur’ waarin vriendschappen en recreatieve activiteiten zich gecentreerd hebben rond drankgebruik. In feite is drankgebruik veelal een vereiste om deze sociale relaties te onderhouden, oftewel sociaal faciliterend. Het is niet ongebruikelijk dat cliënten die stoppen met drankgebruik door deze vrienden negatief worden bejegend of zelfs worden geweerd uit het contact. Gezien de invloed die leden van een peergroup (en de sociale interacties die daarmee samenhangen) hebben op het drinkgedrag, kunnen ze fungeren als een trigger voor terugval. Het veranderen van vrienden en peergroup, maar ook het ontwikkelen van een andere en gezondere, alcoholvrije leefstijl, is moeilijk en vereist veel training en begeleiding in het beginstadium van de CRA-behandeling.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
9. CRA-relatietherapie
Inleiding
De relatie met de partner is vaak aangetast door het excessieve gebruik van alcohol, en als gevolg daarvan disfunctioneel. Vaak is er sprake van één van de volgende twee scenario’s: (1) De partner maakt ruzie met de alcoholgebruiker over het excessieve alcoholgebruik. (2) De partner begint zich terug te trekken en communiceert steeds minder met de alcoholgebruiker. Beide situaties verslechteren na verloop van tijd. Doordat middelenmisbruikers meestal op stress en spanning reageren door te gaan drinken, leiden de familieruzies of het terugtrekken van de partner ertoe dat de probleemdrinker nog meer gaat drinken. Zo ontstaat langzaam maar zeker een vicieuze cirkel, waarbij alcoholgebruik tot meer conflicten leidt, die vervolgens weer tot alcoholgebruik leiden.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
10. CRA-terugvalpreventie
Inleiding
Tegenwoordig bevatten vrijwel alle behandelprogramma’s die gericht zijn op de behandeling van alcohol- en drugsmisbruik een onderdeel dat specifiek gericht is op het voorkomen van terugval. De terugvalpreventie binnen CRA begint al bij de eerste sessie en is een continu proces. De functieanalyse is reeds geïntroduceerd als een instrument dat triggers en consequenties van drankgebruik blootlegt. Deze analyse kan ook worden aangewend om een specifieke terugval te onderzoeken, zodat een dergelijke terugval in de toekomst mogelijk kan worden voorkomen. Dit hoofdstuk zal de functieanalyse en verschillende andere methoden gebruiken om te illustreren hoe een reeks identificeerbare beslissingen van de cliënt leiden tot hernieuwd gebruik van alcohol en/of drugs. Het doel is om ongewenst drankgebruik te leren voorkomen en om te leren te interveniëren wanneer er toch drankgebruik plaatsvindt.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
11. Het CRA-perspectief
Inleiding
CRA is veel meer dan een verzameling therapeutische interventies. Het is vooral ook een attitude en een filosofie over het bijstaan van cliënten bij het verwezenlijken van blijvende gedragsveranderingen. Veel hulpverleners worden in het begin echter nog al eens afgeleid door de talrijke mogelijkheden en geïntegreerde gedragstechnieken die CRA biedt. Als gevolg hiervan verliezen ze soms het einddoel uit het oog, namelijk een leven zonder drank of drugsgebruik aantrekkelijker maken dan een leven met drank of drugsgebruik.
H.G. Roozen, L. DeFuentes-Merillas, P.G.J. Greeven
Nawerk
Meer informatie
Titel
Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving
Auteurs
Robert J. Meyers
Jane Ellen Smith
Redacteuren
Peter Greeven
Laura DeFuentes-Merillas
Hendrik Roozen
Copyright
2014
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-313-9752-5
Print ISBN
978-90-313-9751-8
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-313-9752-5